Наќди Бобоҷони Ќайюм ва истеҳ зои он аз назари инҷониб тамсили ќиссаи асҳ оби Каҳ фро мемонад, ки баъди берун омадан аз ѓори тавваҳ умот олам ба назарашон аҷибу ѓариб метобад,
ки намедонанд аслан дар куҷои ҷаҳ он ќарор гирифтаанд ва бояд чи кореро анҷом диҳ анд, ки аќаллан худро шиносанд, ки кӣҳ астанд. Ҳ ар касе агар матни гуфтаи ин ҷанобро бихонад ба чунин хулоса меояд. Барои он ки гуфтаи мо бе далеле набошад, бевосита аз гуфтаи эшон мисол меорем, то хонандаи бедор аз маѓлатаҳ ои фикрии ноҷиёни тамомиятхоҳ огоҳ гардад ва худ ќиёс кунад. Ў мегуяд: «Ба назар мерасад ҳукумати Тоҷикистон аз нигоҳи давлатдорӣ низоми имрӯзаи Чинро намуна ва улгуи худ қарор додааст. Ин ки мегӯянд демократияи ғарбӣ дар Шарқ амалишаванда нест ба ҳамин хотир аст. Муборизаи беамон алайҳи арзишҳои милливу мазҳабӣ низ далели дигари ин иддао аст».
Дар ин иќтибос чӣметавон фаҳ мид ба ѓайр аз суханбозӣва фазлфурушї. Яъне Чин барои демократияи ѓарбӣдар Тоҷикистон монеа сохтааст, то он амалӣнашавад, ин як таваҳ ҳ уми эшонбобо аст ва ин эшонбобо дар Ѓарб нишаста мисли асҳ оби Каҳ ф намедонад, ки демократияи ѓарбӣнавъҳ ои мухталифе дорад, ки ин низоми Чин низ яке аз навъҳ ои демократияи коммунистӣё иҷтимоист, ки собиќ Иттиҳ оди Шуравӣниз аз он пайравӣмекард ва ин низом аз Ѓарб ба Шарќ интиќол шуда буд ва беҳ уда номи кишвар низ Ҷумҳ урии мардумии Чин нест.
Тоҷикистон низ кишвари демократӣҳ аст, аммо ба ҳ еҷ ваҷҳ аз низоми имрўзаи Чин таќлид намекунад ва шояд баъзе аз унсурони онро дар низоми худ татбиќ кунад, зеро чи хеле, ки худи мунаќќид ҳ ам таъйид месозад Чин кишвари пешрафта ва ҳ амсояи мост ва иќтисоди пешсафи имрўзаи он назир надорад, агар тавонем аз ин модел истифода кунем ин беҳ тарин муваффаќияти мост. Аммо Тоҷикистон бо доштани мавќеи ҷуѓрофї, сиёсї, иќтисодӣва фарҳ ангӣфарќиятҳ ои усулӣдорад ва дар умум модели рушди худро марҳ ила ба марҳ ила дар асоси воќеияти зудтаѓйирёбандаи имрўз пайгирӣмекунад ва метавонад дар ояндаи наздик ба иќтсоди худкифо расад.
Дар мавриди арзишҳ ои миллӣва мазҳ абӣбошад, ҳ ар касе аз берун ба ҷомеаи тоҷик ворид шавад, ба пуррагӣметавонад мушоҳ ида кунад, ки баданаҳ ои иҷтимоии тоҷик саршор аз суннатҳ ои мазҳ абӣва миллӣмебошанд. Ҷомеаҳ ои суннатӣё шарќӣаз ҷомеаҳ ои ѓарбӣё модерн бо он фарќ мекунад, ки ҷомеаҳ ои шарќӣё гоҳ о осиёгӣбештар аз суннатҳ ои миллӣва мазҳ абӣпуштибонӣмекунанд, аммо дар ҷомеаҳ ои модерн ва ѓарбӣарзишҳ ои миллӣмазҳ абӣмаҳ дуд ба фард буда, меъёрҳ ои инсонӣва ҳ уќуќии он арзиши олӣдорад.
Кишвари мо аз рўзи истиќлоли хеш, то ба имрўз сиёсати ислоҳ отиву навоварӣва созандагиро пеш гирифта, тараќќии худро марҳ ила ба марҳ ила пеш мебарад.
Комил Нурматов, таҳлилгар